Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych a postępowanie upadłościowe.
Kwestię dochodzenia odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych w postępowaniu upadłościowym dłużnika reguluje art. 3 pkt 1 Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych z dnia 8 marca 2013 r.
Jego literalne brzmienie zmieniła w ostatnim czasie Ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych z dnia 4 listopada 2022 r. (dalej: „Nowelizacja”). I tak:
- zgodnie z poprzednim brzmieniem tego przepisu: Przepisów ustawy [przyp. autora: ustanawiającej odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych] nie stosuje się do długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne;
- zgodnie z aktualnym brzmieniem ww. przepisu: Przepisów ustawy [przyp. autora: ustanawiającej odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych] nie stosuje się do długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne odpowiednio od dnia ogłoszenia upadłości albo od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
W uzasadnieniu Nowelizacji wprowadzenie ww. zmiany wyjaśniono w następujący sposób: „W celu przeciwdziałania ewentualnym wątpliwościom interpretacyjnym w projekcie doprecyzowano zakres wyłączenia stosowania ww. ustawy do długów objętych postępowaniem restrukturyzacyjnym lub upadłościowym. Przedmiotowa kwestia jest o tyle istotna, że wpływa m.in. na ustalenie momentu, do którego mogą być naliczane odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. W brzmieniu zmienianego przepisu (art. 3 pkt 1) jednoznacznie wskazano moment, od którego przepisy ww. ustawy nie mają zastosowania do przedmiotowych długów. Przyjęto, że jest to odpowiednio dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz dzień ogłoszenia upadłości. Brak takiego doprecyzowania potencjalnie mógłby skutkować interpretacją, zgodnie z którą już samo złożenie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub wniosku o ogłoszenie upadłości powoduje wyłączenie przedmiotowych długów spod zakresu ww. ustawy.”.
W tym miejscu przypomnieć trzeba, iż w stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie Nowelizacji, Sąd Najwyższy wydał uchwałę, w treści której stanął na stanowisku, iż w postępowaniu upadłościowym nie jest możliwe dochodzenie odsetek za opóźnienie od należności wynikających z transakcji handlowych.
W ww. Uchwale Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż:
- instytucja odsetek za opóźnienie od należności wynikających z transakcji handlowych ma na celu m.in. zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych i tworzenia się zatorów płatniczych w stosunkach gospodarczych. Odsetki te są naliczane według wyższej stopy procentowej niż odsetki ustawowe za opóźnienie uregulowane w przepisach ogólnych;
- w przypadku długów objętych postępowaniem upadłościowym nie ma już potrzeby wywierania presji na zapłatę w terminie, skoro dłużnik już jest i tak niewypłacalny;
- tym samym uzasadnione jest odstąpienie od naliczania odsetek wyliczanych w wyższej wysokości niż na zasadach ogólnych;
- takie rozwiązanie pozwala na uniknięcie sytuacji, w której przy podziale masy upadłości preferowani by byli wierzyciele upadłego, do których wierzytelności mają zastosowanie szczególne przepisy ochronne, kosztem innych wierzycieli upadłego;
- Sąd Najwyższy powołał się na art. 3 pkt 1 Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych,zgodnie z którym: jej przepisów nie stosuje się do długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie przepisów ustawy – Prawo upadłościowe oraz ustawy – Prawo restrukturyzacyjne;
- Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, iżdług stanowiący zobowiązanie pieniężne obejmuje należność główną i odsetki. W art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. zawarte było wyłączenie jej stosowania do długu objętego postępowaniem upadłościowym, a zatem odnosi się także do tej części długu, którą stanowią odsetki i podlegają zaspokojeniu z masy upadłości;
- Zaaprobowanie poglądu, że do dnia ogłoszenia upadłości wierzyciel upadłego jest uprawniony do naliczania odsetek za opóźnienie według zasad określonych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. stanowiłoby zaprzeczenie przewidzianego w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. celu wyłączenia jej zastosowania.
- W konsekwencji przepis art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. należy interpretować w ten sposób, że w odniesieniu do długów objętych postępowaniem upadłościowym, wyłącza on stosownie tej ustawy także co do naliczania – na jej podstawie – odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych do dnia poprzedzającego ogłoszenia upadłości.